بسم الله الرحمن الرحيم حضرت آيت الله آقاي حاج شيخ يوسف صانعي دامت برکاته پس از عرض سلام، غرض از تصديق استفتاي منسوب به آن جناب را دريافت نمودم که موجب استغراب فراوان گرديد. جهت استذکار و استدراک نکاتي چند را با کمال احترام و تواضع تقديم مي نمايم و اگر خطايي در مطالب ذيل به چشم مي خورد تذکر آن موجب امتنان خواهد بود. در آغاز متن استفتاء و جوابيه حضرتعالي را ياد آور مي شوم سپس به نکات مورد نظر اشاره خواهم نمود انشاء الله. سوال: زن و شوهري که نوزادي را به عنوان فرزند خوانده مي پذيرند هنگامي که وي به سن بلوغ مي رسد: 1-نحوه محرميت او با ناپدري و نا مادري چگونه است؟ 2-با ساير بستگان چطور؟ 3-اگر فرزند دختر باشد و ازدواج کند آيا نامادري دختر به داماد محرم است؟ لازم به توضيح است که فرزند هيچگونه اطلاعي از فرزند خواندگي خود ندارد و آنها را پدر و مادر اصلي خود مي داند. بسمه تعالي جواب: فرزند خوانده گرچه فرزند اصلي نمي باشد ليکن چون اطلاع دادن و متوجه شدن او به فرزند خوانده بودن براي او حرج و مشقت ولو روحي ( که معمولاً چنين است ) دارد، از جهت محرميت حکم فرزند اصلي را داشته و همه محارم فرزند اصلي به او محرم مي باشند و جزء محارمش از حيث محرميت محسوب مي شوند و در محرميت ذکر شده فرقي بين نسبي مانند دايي و عمه يا سببي مانند مادر زن و يا مادر شوهر و يا پدر شوهر و غير آنها نبوده و نيست و اسلام نه تنها دين نفي حرج است بلکه قبل از آن دين سهولت است. ( بعثني بالحنيفيه السهله السمحه ). يوسف صانعي – 27/10/82 اشکالاتي که به اين جوابيه ممکن است وارد گردد عبارتند از: 1-در مفروض سوال هيچگونه ذکري از حرجي بودن نشده است چگونه جواب بر اين فرض داده شده است. 2-ميزان در حرج، شخصي است ولي از اينکه فرموده ايد که معمولاً چنين است ظاهراً ميزان را حرج نوعي قرار داده ايد. 3-آيا حرجي بودن براي فرزند خوانده موجب رفع تکليف از ديگران مي گردد؟ 4-اگر فرض شود در حرج قرار گرفتن فرزند خوانده موجب در حرج قرار گرفتن ناپدري و نامادري نيز مي گردد چه ارتباطي با ساير اقوام و بستگان زوجين دارد. 5-اگر فرض شود که مستلزم حرج براي همه اطرافيان باشد موجب رفع حکم تکليفي است نه احکام وضعيه مانند ارث، پس نسبت به توارث چه بايد کرد؟ آيا بايد به وي اعلام نمود؟ 6-اگر فرض کنيم دليل لا حرج شامل چنين مواردي هم مي شود مسلماً شامل آن مواردي که رفع حکم از يک طرف بر خلاف امتنان نسبت به ديگران است نمي گردد، مضايقه براي ديگران چه از ناحيه حکم تکليفي و چه از ناحيه حکم وضعي بر خلاف امتنان خواهد بود. 7-اگر دامنه لا حرج به اين گستردگي باشد بايد در مورد غير فرزند خوانده نيز حکم به محرميت و توارث نمود هيچ فقيهي تاکنون حرج را اينگونه معنا نکرده و به لا حرج اينگونه استدلال ننموده است . 8-چنانچه گفته اند لا حرج دليل بر عدم تشريع حکم حرجي است نه جعل حکم جايگزين. چگونه مي توان گفت فرزند خوانده جزء محارم محسوب مي شود آيا محرميت که از احکام وضعي انتزاعي است لا حرج چنين حکمي را برايش جعل مي نمايد!!! و يا حکم تکليفي عدم لزوم تستر و جواز نظر و مانند آن را برايش تشريع مي کند؟ 9-اضافه بر آن در خصوص مورد فرزند خوانده ظاهراً هيچگونه زمينه اي براي تمسک به لا حرج وجود ندارد زيرا شارع مقدس خود با قاطعيت تمام در صدد برآمده تا سنت جاهلي و ترتيب آثار فرزندي بر تبني و فرزند خواندگي را در هم فرو ريزد خداوند در قرآن کريم مي فرمايد: و ماجعل ادعياء کم ابناء کم ذلکم قولکم بافواهکم والله يقول الحق و هو يهدي السبيل. ادعوهم لابائهم هو اقسط عندالله فان لم تعلموا اباء هم فاخوانکم في الدين و مواليکم ( سوره احزاب آيه 4و5 ) . و سپس محذورات و مضايقات و حرج اجتماعي ناشي از آن را که مخالف شرع بوده است ناديده گرفته و از ميان برداشته است و چنين مي فرمايد: و ما کان لمومن و لا مومنه اذا قضي الله و رسوله امراً ان يکون لهم الخيره من امرهم و من يعص الله و رسوله فقد ضل ضلاله مبينا. و اذ تقول للذي انعم الله عليه و انعمت عليه امسک عليک زوجک واتق الله و تخفي في نفسک ما الله مبديه و تخشي الناس و الله احق ان تخشاه فلما قضي زيد منها و طراً زو جناکها لکي لا يکون علي المومنين حرج في ازواج ادعيائهم اذا قضوا منهن و طراً و کان امر الله مفعولاً. ما کان علي النبي من حرج فيما فرض الله له سنه الله في الذين خلوا من قبل و کان امر الله قدراً مقدوراً. ( سوره احزاب – آيه 36 – 37 – 38 ) در پايان سعادت و سلامت آن جناب را آرزو مندم. والسلام عليکم و رحمه الله علي حسيني اشکوري 15 خرداد 1383